Otonom araçlara yollarda yol açın

Uzman Avukat Murt Keçeciler, otonom araçlarda olası bir kaza durumunda kimin suçlu olacağı, otonom araçlara göre olması koyulması gereken kurallar ve yasalarla ilgili değerlendirmelerde bulundu. 

İşte, ‘Otonom Araçlar Kaza Yaparsa Kim Suçlu?’ gibi tüm soruların cevabı:  

Uzman Avukat Murat Keçeciler

Türkiye’nin tek kanallı olduğu 80’li yılların başında doğanlar için “Kara Şimşek” hoş anıların ve eski günlerin canlanmasına yol açacaktır. Cumartesi günleri TRT’de yayınlanan Amerikan yapımı dizide; KITT isimli yapay zeka ile desteklenmiş, otonom bir otomobil ve David Hasselhoff’un canlandırdığı aracın sürücüsü Micheal Knight’ın soluksuz maceralarını konu almaktaydı. KITT ve Micheal maceradan maceraya koşarken, sizlerde o heyecana ekran karşısında ortak olurdunuz. Günümüzde KITT kadar gelişmiş bir versiyonu halen olmasa da kendi kendisine hareket eden Otonom Araçların (OA) karayollarında test sürüşlerinin ötesinde görmeye başlayacağımız günler yaklaşmaktadır. OA teknolojisinde önemli gelişmeler yaşanmaktadır.

10 KAZADAN 9’U İNSAN HATASI

Bu teknolojiyi destekleyenler, OA’lar ile trafik kazalarının sayısında önemli bir azalmanın meydana geleceğini ileri sürmektedir. Gerçekten de günümüzde meydana gelen on trafik kazasının dokuzunun insan hatasından kaynaklı olduğu bildirilmektedir. 2018 yılı içinde Türkiye genelinde meydana gelen 428 bin 74 trafik kazasında 3 bin 373 kişi yaşamını yitirdi, 310 bin 109 kişi de yaralandı.

TEMEL SORUN KARAR SÜREÇLERİ

OA’ların binek araçlardan daha önce toplu taşıma ve nakliye sektöründe kullanıma girmesi beklenmektedir. Maliyetleri düşürecek olması, efektif ve süreklilik arz eden bir sistem ile verimliliğin de OA’larla artması öngörülmektedir. Bu kapsamda Hollanda, Belçika ve Lüksemburg ortak bir çalışma başlatmış durumda. OA’ların kullanılmasında en temel sorunların başında insan kontrolünde olan araçların trafikte varlığı durumunda OA’ların karar süreçlerinin nasıl şekilleneceği etrafında toplanmaktadır. Bu teknolojinin yaygınlaşma süreci içerisinde yollarda OA’lar ile insan kontrolündeki araçların ortaklaşa seyir ettikleri dönemlerin olması kaçınılmazdır.

İNGİLTERE 2018’DE YASA ÇIKARDI

2018 yılında Norveç OA’ların kamuya açık yollarda test edilmesine imkan veren bir dizi yasal değişikliğe gitti. Buna ek olarak Norveç Easy Mile firması ile ortaklaşa 25 pilot noktada OA minibüslerin test kullanımlarına başlamıştır. 19 Temmuz 2018 tarihinde Birleşik Krallık, Otomasyon ve Elektrikli Araçlar yasasını çıkarmıştır. Bu yasa ile Sigorta şirketlerinin, OA’ları sigortalama ve OA devredeyken meydana gelen zararlarında sorumlu olmalarının önü açılmıştır. Birleşik Krallıkta yürürlüğe giren yasaya göre sigortalı tarafından, önemli güvenlik yazılım güncellemelerinin yapılmaması veya poliçe kapsamında yasaklanmış bir yazılım müdahalesi durumunda, sigortacının sorumluluğu ortadan kalkmaktadır. Yazılımın güncel tutulmasından ve üretici tarafından belirtilen dışında bir yazılım kullanılmasından araç sahibi konumunda olan sigortalı sorumlu tutulmuştur.

ABD TESTLERE ONAY VERDİ

OA’lar söz konusu olduğunda, en gelişmiş alt yapı ve yasal çerçeve Hollanda ve Singapur’da bulunmaktadır. Bu iki ülke, bu alanda başat aktör konumundadırlar. ABD’de belli eyaletlerde bu araçların kamuya açık alanlarda test edilmesine onay veren düzenlemeler yapılmıştır. Kaliforniya eyaleti, acil durumlarda OA’ların sürücüsüz olarak, tamamen kendi kendilerini kontrol ederek hareket etmelerine imkan veren düzenlemeyi motorlu taşıtlar yasasında yapmış ve 2018 nisanından bu yana da uygulamaya koymuştur.

OA’ların geliştirilmesinde kamu ve özel sektör işbirliği çok önem kazanmaktadır. OA’ların sağlıklı işlemesi açısından teknik alt yapı ile desteklenmiş yollar önemli bir faktör olmaktadır. Bu açıdan 5G ve benzeri iletişim alt yapısının yaygınlaştığı ülkelerde OA’ların gelişmesi daha kolay olacaktır. OA’ların yaygınlaşması açısından en önemli konulardan bir diğeri de trafik alt yapı verilerinin OA üreticisi veya bu alanda çalışan özel sektör firmaları ile paylaşılmasıdır. Çünkü OA’ların sağlıklı işlemesi ve hataların azalması açısından geniş bir verinin işlemesine imkân verilmesi önemlidir. Bu kapsamda da veri güvenliği düzenlemeleri ile bu alanda çalışan kurumların ihtiyaç duydukları veriyi elde etmeleri arasında bir çatışma alanının çıktığını ifade etmek mümkündür.

DESTEKLEYENLER VE ŞÜPHEYLE YAKLAŞANLAR

Bu teknolojiyi destekleyenler, insan karar alma süreçlerindeki duygusal değişkenliklerin, yapay zekâ karar alma süreçlerinde yer almayacağı, yorgunluk, dikkatsizlik ve sarhoşluk gibi insan karar alma süreçlerinde yaşanan sorunlu konuların bertaraf edileceğini iddia etmektedirler. Teknolojinin getirilerine şüphe ile yaklaşanlar ise ani ve acil durumlarda yapay zekâ karar alma süreçlerinin sağlıklı işlemesi noktasında nasıl emin olunacağını sorgulamaktadırlar. Bu kapsamda havacılık endüstrisinde kullanılan otomatik pilotların hata payının azlığının karayolu taşımacılığı için örnek teşkil etmesinin mümkün olmadığını dile getirmektedirler. Kara yolları, hava yolu taşımacılığından daha farklı olarak, çoklu değişkenin hızlı bir şekilde karar verme sürecine dâhil olduğu bir yapıya sahiptir. Havayolu taşımacılığında beklenmedik olguların olası senaryoya dahil olmaları çok sıklıkla meydana gelmemektedir.

YEKNESAK KURALLAR

OA’ların kullanımında her ülkenin kendi iç mevzuatlarında önemli değişiklikler ve hukuki çerçeveyi belirlemeleri gerekmektedir. Bu anlamda, uluslararası düzlemde yeknesak bir hukuki çerçevenin ortaya çıkacağını öngörmek doğrudur. Otomotiv sektörü, sektör olarak bu yeknesaklaşmayı temin etmesi ile otomobillerin yaygınlaşmasını sağlamışlardır. OA’lar açısından yaşanan en temel tartışma, kaçınılmaz kaza olgusu karşısında OA’nın vereceği kararların ahlaki sorumluluğun çerçevesi nasıl şekillenecektir? Bu sorumluluk kime ait olacaktır? Kaçınılmaz bir kaza durumunda OA kendi yolcularının güvenliği için yayaların güvenliğini riske atacak mıdır?

Bu ve benzeri soruları çoğaltmak çok mümkündür. Tüm yapay zekalı sistemler için özdeş olan bu soruların yapay zekanın gelişimi ile gündemde daha fazla yer edineceği kesindir. Bizim açımızdan OA’lar açısından mevcut trafik kanunlarında yer alan tehlike sorumluluğu ilkeleri geçerli olacaktır. Bu kural uyarınca, OA’ların karıştıkları bir kaza sebebiyle araç malikinin kusursuz sorumluluğu ilkesi devam edecektir. OA’lar için hazırlanacak hukuki mevzuatta, İngiltere örneğinde olduğu gibi OA’lara özgü olarak araç sahibinin sorumluluğunu ortadan kaldıracak, özel kurtuluş beyinelerinin düzenlenmesi de zorunlu olacaktır.

YA ÜRETİM HATASI İSE…

OA sahibi olarak aracın imalatçısı tarafından belirtilen standart donanım ve güvenlik alt yapısına uygun şekilde kullanmanıza rağmen bir kaza meydana geldiğinde, olasılıkların her somut olayda gözden geçirilmesi gerekecektir. Aracın kaza yapmasına, bir üretim hatası sebep vermiş ise bu durumda imalatçı ve satıcının sorumlu tutulması kaçınılmaz olacaktır. Peki kazaya üretim hatası sebep olmamış, yol kusuru ve karşı tarafında bir dahli ve kusuru mevcut değilse, araç sahibi olarak yapay zekanın yaptığı kazadan sorumlu olacak mısınız? Veya olmak ister misiniz? Bu konuda da hukukun genel prensiplerinden olan menfaat sahibinin külfete katlanması ilkesi uyarınca ve genel tehlike sorumluluğu prensibi uyarınca, bir OA kullanan araç sahibinin OA’ların olası risk ve tehlikesini bilerek, bu araçları kullanmasından elde ettiği menfaatlerin sonucu ortaya çıkan külfetlere katlanması gerecektir.

OA’ların trafikte kullanılmasından doğacak hukuki sorumlulukların belirlenmesinde bence en zorlu süreç, bu araçların standart klasik kara taşıtları ile seyrettikleri durumlarda oluşacak kazalardaki sorumlulukların belirlenmesinde kendisini gösterecektir. Öncelikle, tüm sistemin yapay zekâ kontrolünde olduğu bir senaryonun içerisinde kusur dağılımlarını yapay zekanın kendi temel prensipleri uyarınca yapmanız kolaydır. Yapay zekanın karar alma süreçlerinde, karşısında ki insan sürücünün (yapay zekanın karar alma süreçleri dışında gelişen temel parametrelerin dışında kalan ancak trafik kurallarına uygun) aldığı kararlar, yapay zekanın sorumluluğunu ne şekilde etkileyecektir. Çünkü insanlar her zaman ve özellikle kaza ve benzeri acil durumlarda mantıklı kararlar vermemektedir. Tüm bu olasılıkların, yapay zekanın karar alma süreçlerine ilişkin yazılımda düşünülüp düşünülmediği ise çoğu zaman kesin bir şekilde cevabı verilebilecek konular değildir. Bu nedenle de insan sürücülü araçlar ile OA’ların ortak trafikte yer almaları durumunda oluşacak kazaların sorumlularının net ve tartışmasız bir şekilde belirlenmesi çok sorunlu olacaktır.

DÖRT GÖZLE BEKLİYORUM

İlerleyen zaman içerisinde KITT kadar maharetli olmasalar da OA’lar ile seyahat edilmesinin çok uzak olmadığını düşünüyorum. İstanbul gibi yoğun ve yıpratıcı trafiği olan bir kentte araç sürmek zorunda olan bir sürücü olarak, kendi Otonom Aracıma sahip olmayı dört gözle beklediğimi ifade edeyim ☺